Jan Van EYCK
Avrupa Sanatında Erken Rönesans Döneminden bir Flaman Ressam olan Jan Van Eyck
15. yy.daki büyük Flaman ressam hiç şüphesiz Jan
Van Eyck’tir. Hollandalı ressam 1390’lı yıllarda doğmuştur. Önce Hollanda da
sonra Belçika’da çalışmıştır. Belçika’nın Brügge şehrinde ölmüştür (1441).
Sanatçı hem bir burjuva hem saray ressamıdır. Burund Dükü iyi kalpli Fliph’ in
yanında bulunmuştur. Kendisine zaman zaman casusluk, gizli diplomatik görevler
de verilmiştir. Saray ressamlığı yaparak kariyer yapmıştır. [1]
Kuzey Rönesans Sanatı da denilen Flaman sanatının nasıl bir gelişme gösterdiğini anlamak için sanatçının eserlerine bakmak yeterlidir. Kuzey sanatı doğanın yansıması gibidir. Örneğin bir yapıt, nesnelerin, çiçeklerin, mücevherlerin ya da kumaşların betimlenmesinde mükemmelliğe ulaşmışsa bunun Kuzeyli olasılıkla da Flaman bir sanatçıya ait olduğu eğer yapıt güçlü dış hatlar, kusursuz bir perspektif ve mükemmel bir insan vücudu betimlemesine sahipse bunun bir İtalyan sanatçıya ait olduğu söylenebilir.
Eyck’in geliştirdiği en büyük yenilik boyaya yağ
katması olmuştur. Önceden yumurta ile karıştırılan boyalar daha çabuk kururken
yağ ile yapılan boyalar hem daha yavaş kurur hem de renkler uzun süre
canlı kalmaktadır. Gerçeği bu denli iyi taklit etmesini ve ışığın farklı
yüzeylerdeki yansımalarını, özellikle metal üzerindeki kayan ışıklı noktaları
yaratma yeteneğini oldukça güçlüdür.
Portre resimleri çok iyi olmasına karşın
kalabalık formda resimlerde yapmıştır. Kuzeyde gerçekliğe tam olarak ulaşmayı
sağlayan kişi olmuştur. Doğal olana yaklaşmayı hedeflemiş, doğayla ilgili
ayrıntılı resimler yapmıştır. Arkadaki manzaralar gerçek gibidir. Portrelerinde yaptığı renk oynamaları ilgiyi
artırmış İtalya’daki ressamlarında dikkatini çekmiştir.
Ayrıntıya önem veren Eyck, Gotik dönemden, Rönesans dönemine geçiş
sırasında giysiler üzerinde oluşan etkileri bu tablosunda da ayrıntılı bir
şekilde seyirciye göstermiştir. Tablolarda Giysi model özellikleri (kesimi,
kullanılan kumaş ve aksesuarları), en ince ayrıntısına kadar sanatçı tarafından
aktarılmıştır.
Tablolarını, ismi “JOHANNES
DE EYCK” ile imzalayan ilk ressamlardan biridir. Bu tablolardan on tanesinde de
genellikle Yunan harfleriyle yazılan kişisel mottosu yer almaktadır, Als ich
kan (Elimden geldiğince).[2] 1432 yılından sonra Jan- Van Eyck’ in yaşamında
imzalı ve tarihli resimler görülmeye başlanmıştır. Abisi Hubert Eyck’in
başladığı ve kendisinin bitirdiği eser olan Gent Altar’ın da imzası
bulunmaktadır.[3]
O
dönem de gelenekselleşmiş olan tabloların kopyalanma işlemini atölyesinde
çalıştırdığı ressamlara yaptırmıştır. Bu durum Avrupa’da daha çok tanınmasını
sağlamıştır. İmzalı olarak günümüze ulaşan 20 eseri olduğu bilinmektedir.
ESERLERİ
1)
GHENT ALTARI
Rönesansın
en önemli yapıtlarından biri olan eser Süper Altar olarak tanınmaktadır.
Belçika’nın Gent şehrindeki St. Bavo Katedrali’nde yer alan Gent Sunak Panasu
sanatçının ve abisi Hubert’in baş yapıtıdır. Pano üç parçadan ve panoların
katlanabilir özelliği olan bir tablodur. İçeriği Eski-Yeni Ahit’teki öykülerden
bir bölümünü içerir. Altarın kanatları açıldığında üstte Tanrı, sağ tarafta
Meryem sol tarafta ise Yahya tasvir edilmiştir. Yan taraflarında şarkı söyleyen
melekler tasvir edilmiştir. Alt taraftaki 5 panoda kutsanmışlar resmedilmiştir:
Hıristiyan şehitleri, azizler, İsa’nın askerleri, hacılar, vb bu kişilere
cennet müjdelendiği için arka planda cennet benzeri bir manzara hakimdir.
Ortadaki
resimde ise kuzuya tapınma görülür. Batı resminde kuzu, İsa’yı sembolize eder
çünkü Yuhanna İncil’inde Vaftizci Yahya, İsa’yı “İşte, dünyanın günahını ortadan
kaldıran Tanrı Kuzusu” diye tanımlamıştır. İnsanlığın günahları için İsa’nın
çarmıha gerilerek kendisini kurban etmesi, kurbanlık bir hayvan olarak kabul
edilen kuzu ile özdeşleştirilir ve İsa’dan “Agnus Dei”, “Tanrının Kuzusu” diye
söz edilir.[5] Ayrıca kuzunun göğsünden
akan kanda İsa’yı temsil etmektedir. Kuzunun etrafında melekler, piskoposlar ve
genç kızlar diz çökmüş vaziyettedir. Etrafı ışınlarla doludur. Eser restore
edildikten sonra kuzunun yüzü normal kuzuların yüzünden çok bir insan yüzünü
andırıyor olmasıyla dikkatleri üzerine toplamıştır. Beyaz güvercin ise Kutsal
ruhu simgeler. Kuzunun önündeki hayat pınarı vaftizi işaret eder. Dış taraftaki
panolarda Adem ile Havva büyükçe tasvir edilmiş, daha üstte çeyrek daire içinde
Habil ile Kabil tasvir edilmiştir.
Altarın
yan kanatları kapandığında üst üste Vahiy-Müjde sahneleri verilmiştir. Farklı
panolarda Cebrail, Hamile Meryem, Vaftizci Yahya ve Aziz Yahya resmedilmiştir.
Burada sembol kullanımı yoğunluktadır. Üst sırada eski ahitten peygamberlerde
resmedilmiştir. Eserde ifadeler bütün ayrıntılarıyla verilmiş, doğya yakın ve
gerçek insan profillerinde çizimler yapılmıştır.
2) ARNOLFİNİ’NİN EVLENMESİ
Eser 1434 yılında ahşap üzerine yağlı boya şeklinde yapılmıştır. Günümüzde Londra’da bulunan
National Gallery’de yer almaktadır. Bu tablo ilk iç mekan resimlerinden biridir. Zengin bir çiftin evinde el ele tutuşmuş halini göstermektedir. Tablo incelediğinde bir semboller dünyasında olduğumuzu fark ederiz. Eyck bir Rönesans sabatçısı olarak merkezi kompozisyon şeması kullanmış ve orta ekseni vurgulamıştır. Ayrıca Rönesans kurallarını yıkmasıyla resim tarihinin yapı taşlarından biri olarak görülür.(Ortaçağ geleneklerinden sıyrılmıştır.) İtalya Rönesans’ında gördüğümüz kusursuz anatomi burada yoktur. Resim evlilik ya da nikah anını gösteriyor olabilir. Rahiplerin olmayışı geleneksel bir tören olmadığını gösterebilir. (15.yy.da Brugge şehrinde nikah kıyılması için rahip ve şahit gerekmiyordu.)
Tablo
için enteriyör ( oda içi resmi) resmin ilk örneklerinden olması önemlidir. Sosyal
ve dini durumlarını belli edecek objeler yerleştirilmiş. Örneğin kadının
elbisesinde kürk ve anormal miktarda kumaş kullanılmıştır ki muhtemelen
elbiseyi giymesinde ve kuyruğunun düzeltilmesinde özel hizmetçisi kendisine
yardım etmiştir. Adam
ise kürkten yapılmış şeritleri olan kadife bir pelerinle kıvrımlı bir şapka
giymiştir.
Bu
giysiler, resimdeki kişileri zirve olmasa bile Bruges şehrinin zenginleri
arasına sokmuştur. Arnolfini yani damat siyah şapka, siyah kıyafet üzerine mor cübbe
giymiştir. Bu renkler Arnolfini’nin saygı değer kişiliğine statüsüne vurgu
yapar. Giovanna Cenami (gelin) mavi bir elbise ile beyaz yakalı bir pelerin
giymiştir. Mavi asalet ve iyimserlik demektir.
Cenami’ye
yakın tarafta görünen yatak başlığı doğumun koruyucusu olarak bilinen Azize
Margaret’in heykelciliğidir. Sahnenin ışığı ise Arnolfini yönündeki pencereden
gelmektedir. Duvarda asılı duran tespih taneleri pencereden aldığı ışığı
yoğunlaştırarak simyadaki güneşi yani eril enerjiyi temsil eder. Ön tarafta
köpeğin bulunması ise sadakati. Avizede
yanmakta olan tek mum kutsal ruha işaret eder.
Bununla birlikte, vitray pencere, avize, süslü
ayna ve oryantal halı, yanısıra damadın bakımlı elleri ve komodin üzerindeki
pahalı portakallar, hatırı sayılır bir servetin işaretleri olarak
görülmektedir.
Arkada
asılı duran aynanın çerçevesinin etrafında 10 portre görülmektedir. Bunlar Hz.
İsa’nın hayatıyla ilgili ya da dini ikonografiye giren konulardır .[9] Ayna çerçevesinin üzerinde bulunan yazıda
Latince ‘’ Johannes de eyck fuit hic 1434’’ yazar. Yani Jan van Eyck buradaydı.
Aynadan çiftin önünde iki kişinin olduğu da görülmektedir. Bu resmin
aslında bir evlilik sözleşmesi anı olduğu da düşünülmektedir. Birisi ressamın
kendisi olurken diğer şahit olabilir.
3)
KİLİSEDEKİ MADONNA
Panel
üzerine yağlı boya ile yapılan resim 1425 yılına aittir. Bu resimde Meryem
imkansız derecede büyük gotik tarzda yapılmış kilisenin içini doldurmuş biçimde
verilmiştir. Başındaki tacıyla cennetin kraliçesi olarak gösterilmiş. Arka
tarafta ahşap oymalar ve oymalarıniçinde Meryem’in hayat hikayesi verilmiştir.
Kapının eşiğinde ilahi kitaptan şarkı söyleyen iki melek bulunur. Tam Meryem’in
sol omzunun arkasında tıpkı resimde olduğu gibi kucağında oğlu İsa’yı tutan
Meryem heykeli bulunmaktadır. Işık çok güçlü verilmiş, hemen Meryem’in önünde
oluşu mistik bir anlama ve Meryem’in bekaretine işaret ediyordu.
3) KIRMIZI
TÜRBANLI ADAM
1433
yılına ait olan resim Bir Adam’ın Portresi olarak da isimlendirilmiş. Bu
portrede kendisini resmettiği bir otoportre olduğu düşünülmektedir. Resimde yüz
üç çeyrek profilden verilmiş ve bu resme hacim katmıştır. Renkler oldukça net
kotu. Barok karakterli resim aşırı kontrastlıdır. [11] Bakışlar
gerçekçi, yüz çizgileri yaşın ilerlemiş olduğunu göstermektedir.[12]
4)
MARGARET VAN EYCK PORTRESİ
Tablodaki
kadın Jan Van Eyck’in karısıdır. Eser 1439 yılında panel üzeri yağlı boya
tekniği ile yapılmıştır. Flaman kadını bütün özellikleriyle resmedilmiş, yüz
hatlarında hacim ve boyut kazandırılmıştır. Portre biraz daha büyük ancak vücut konumu, siyah fon ve
kişinin resimde kapladığı alan açısından çok benzer bir resim. Van Eyck elbette
istisnasız şekilde, bu resminin çerçevesine de bir takım yazılar iliştirmiş;
“kocam Johannes beni 17 Haziran 1439’da, 33 yaşındayken tamamladı” yazmaktadır[14].
5) MADONNA VE ŞANSÖLYE ROLİN
Kardinal Rolin kiliseye bağışlamak için 1425’de yaptırmıştır.
Rolin karşısında Meryem ile çocuk İsa ve elinde taç bulunan melek
dörünmektedir. Üç adet kemerli açıklıkla doğaya yönelir. Perspektif başarılı
bir şekilde verilmiştir. Meryem’in kucağında bebek İsa, Rolin tarafından
kutsanıyor. Rolin, bebek İsa karşısında diz çökmüş. Paris’de bulunan Musee du
Louvre’da bulunmaktadır.
6) BAKİRE, ÇOCUK VE JORİS VAN DER PAELE
1434-1435 yıllarında yapılmıştır. Resmin
sol tarafında Aziz Donatian, sağ tarafında ise Joris van der Paele ve Aziz
George görülüyor. Van der Paele Meryem’in karşısında diz çökmüş şekildedir. Tefekküre
daldığı için bakışları farklı bir yere odaklanmıştır. [16]
7) MÜJDE TABLOSU
1437 yılında panel üzeri yağlı boya tekniği ile yapılmıştır.
Resmin konusu Cebrail’in İsa’nın doğumu müjdesini iletmesidir. Aslında ressam
müjdenin kilisede verilmediğini bilse de mekan olarak kiliseyi seçmiş. Bu durum
ışık ve renklerden anlaşılacağı üzere İsa’nın kiliseyi aydınlatacağı, ışık saçtığı fikrini karşıya iletmek
olmuştur.
8) VİRGİN VE ÇOCUĞU
1441 yılında ahşap üzerine yağlı boya tekniği kullanılmış. Aziz ve Donör ile resmedilmiştir. Yine bu resimde de iç mekan ile dışarıyla bağlantı oluşturan kemerler yerleştirilmiş. [18]
9) MADONNA VE ÇOCUĞU
Sanatçı 1436 yılında panel üzeri yağlı boya tekniğiyle yapmıştır.
Eyck’in dini içerikli tablolarındandır. Meryem ile çocuk İsa bir tahtın içinde
verilmiştir. Nadir rastlanır şekilde emzirirken resmedilmiştir. Meryem’in
üzerindeki kırmızı pelerinin uzunluğu ve kumaşın çokluğu özel biri olduğunu
vurgular niteliktedir. Yan taraftaki pencere açıklığından süzülen figürün tam
yüzüne vurmaktadır. Pelerinin uçlarında mücevherler bulunur. Tahtta dört adet bakire aslan figürü koyulmuştur.
Pencerede yer alan meyveler cenneti sembolize ederken, resmin diğer tarafında
niş içinde yer alan eşyalar dünya hayatını sembolize etmektedir[19]. Eyck in resmettiği Meryem in üzerinde bulunan
kıyafetler, Geç Gotik ve Erken Rönesans döneminde kullanılan kadın giysilerinin
kendine özgü ve göz alıcılığının ne denli yüksek olduğunu göstermektedir.
10) ÜÇ MARY MEZAR BAŞINDA
1435 yılında ahşap üzeri yağlı boya ile yapılan tabloda perspektif güzel bir şekilde işlenmiştir. Mezarın başında bir melek üç mary ve askerler bulunur. Pelerinlerinin yerlere sürünmesi ve renkleri sembolik olarak bu kişilerin önemli olduklarını vurgular.
11)TEBLİĞ TABLOSU
1436 yılında panel üzerine yağlı boya tekniğinde
yapılmıştır. 19.yy. da kanvas tabloya geçirilmiştir. Eserde baş Melek
Gabriel’in, Meryem Ana ya olan tebliği anlatılmaktadır. Resimde, meleğin
Meryem’e Tanrının çocuğunu taşıyacağını bildirdiğini tasvir etmektedir.[22] Kompozisyon kilise içinde geçmektedir. Meryem’in
üzerinde mavi bir elbise vardır mavi renk iyiliği temsil etmektedir. Pencereler
arkada olmasına rağmen ışık Meryem’in yüzüne vurmaktadır. Burada gerçekçilikten
uzaklaşırken kutsallık vurgulanmıştır.
Bibliyografya
YILDIRIM. Ceren, “Arnolfini’nin Düğünü”Nde Nesne Simgeciliği Üzerinden ‘Gizemli İnisiyasyon’un Analojisi’’ YILDIZ JOURNAL OF ART AND DESIGN Volume: 5, Issue: 2, 2018, pp 1-14
YILDIZ .Şerife, BAŞAK.Vildan , Moda Tarihi
İçerisinde Jan Van Eyck’in Resimlerinin
Göstergebilim İle Analizi, Journal Of
Interdisciplinary and Intercultural Art, Cilt:
4, Sayı: 7, 2019
Kaynaklar
https://www.sanattarihci.com/gec-gotik-ve-flaman-resim-sanati-ruchan-arik/#
https://www.sanatlaart.com/jan-van-eyck-hakkinda-bilmeniz-gereken-10-sey/
https://www.sanattarihci.com/gec-gotik-ve-flaman-resim-sanati-ruchan-arik/#
https://www.dailyartmagazine.com/10-things-you-need-to-know-about-jan-van-eyck/
https://www.berkbirincioglu.com/4-detaylarin-ustadi-jan-van-eyck-1390-1441/
https://www.dailyartmagazine.com/10-things-you-need-to-know-about-jan-van-eyck/
https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-e/eyck-jan-van/jan-van-eyck-arnolfininin-dugunu-10745/
https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-e/eyck-jan-van/jan-van-eyck-kilisedeki-madonna-10750/
https://www.mecmuaistanbul.com/kirmizi-turbanli-adam/
https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-e/eyck-jan-van/jan-van-eyck-kendi-portresi-10754/
http://gunde1resim.com/tagged/Jan-Van-Eyck/
https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-e/eyck-jan-van/jan-van-eyck-madonna-ve-sansolye-rolin-10749/
https://www.berkbirincioglu.com/4-detaylarin-ustadi-jan-van-eyck-1390-1441/
https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-e/eyck-jan-van/jan-van-eyck-mujde-10752/
https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-e/eyck-jan-van/jan-van-eyck-virgin-ve-cocugu-aziz-ve-donor-ile-10746
https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-e/eyck-jan-van/jan-van-eyck-madonna-ve-cocugu-10751/
https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-e/eyck-jan-van/jan-van-eyck-uc-mary-mezar-basinda-10744
https://www.oggusto.com/sanat/eser-ve-muze-incelemeleri/sanat-eseri-analizi-arnolfini-portresi-jan-van-eyck
[1] https://www.sanattarihci.com/gec-gotik-ve-flaman-resim-sanati-ruchan-arik/#
[2] https://www.sanatlaart.com/jan-van-eyck-hakkinda-bilmeniz-gereken-10-sey/
[3] https://www.sanattarihci.com/gec-gotik-ve-flaman-resim-sanati-ruchan-arik/#
[4] https://www.dailyartmagazine.com/10-things-you-need-to-know-about-jan-van-eyck/
[5] https://www.berkbirincioglu.com/4-detaylarin-ustadi-jan-van-eyck-1390-1441/
[6] https://www.berkbirincioglu.com/4-detaylarin-ustadi-jan-van-eyck-1390-1441/
[7] https://www.berkbirincioglu.com/4-detaylarin-ustadi-jan-van-eyck-1390-1441/
[8] https://www.dailyartmagazine.com/10-things-you-need-to-know-about-jan-van-eyck/
[9] https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-e/eyck-jan-van/jan-van-eyck-arnolfininin-dugunu-10745/
[10] https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-e/eyck-jan-van/jan-van-eyck-kilisedeki-madonna-10750/
[11] Gül Tunçel, Ders
Notları
[12] https://www.mecmuaistanbul.com/kirmizi-turbanli-adam/
[13] https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-e/eyck-jan-van/jan-van-eyck-kendi-portresi-10754/
[14] http://gunde1resim.com/tagged/Jan-Van-Eyck/
[15] https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-e/eyck-jan-van/jan-van-eyck-madonna-ve-sansolye-rolin-10749/
[16] https://www.berkbirincioglu.com/4-detaylarin-ustadi-jan-van-eyck-1390-1441/
[17] https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-e/eyck-jan-van/jan-van-eyck-mujde-10752/
[18] https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-e/eyck-jan-van/jan-van-eyck-virgin-ve-cocugu-aziz-ve-donor-ile-10746/
[19] YILDIZ .Şerife,
BAŞAK.Vildan , Moda Tarihi İçerisinde Jan Van Eyck’in Resimlerinin
Göstergebilim İle Analizi, Journal Of
Interdisciplinary and Intercultural Art, Cilt:
4, Sayı: 7, 2019
[20] https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-e/eyck-jan-van/jan-van-eyck-madonna-ve-cocugu-10751/
[21] https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-e/eyck-jan-van/jan-van-eyck-uc-mary-mezar-basinda-10744/
[22] YILDIZ .Şerife,
BAŞAK.Vildan , Moda Tarihi İçerisinde Jan Van Eyck’in Resimlerinin
Göstergebilim İle Analizi, Journal Of
Interdisciplinary and Intercultural Art, Cilt:
4, Sayı: 7, 2019
[23] https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-e/eyck-jan-van/jan-van-eyck-teblig-10753/
