Ağaç Ayak Camii Kalem İşleri
Ankara’da Lâle Devrinden Kalem İşi Bezemeli Bir Yapı: Ağaç Ayak Camii
Lale Devri’ne
tarihlenen cami Ankara’da bulunmaktadır. Yapıda ahşap üzerine kalem işleri
birçok yerde görülmektedir. Onarımlardan önce neredeyse silik olan motifler
onarımlardan sonra canlı ve dönemini yansıtan hale gelmiştir. Geçmiş yıllarda
yapılan araştırmalarda özellikle Cumhuriyet’in ilk yıllarında, motiflerinin
özgün olması sebebiyle dikkat çekmiştir.
Tavan göbeklerinde, kadınlar mahfili
silmelerinde, ahşap kemer köşeliklerinde, tavan kirişi kaplamalarında, mahfil tavanı kenarını kaplayan
pervazda, kadınlar mahfilinin altında yer alan müezzin mahfili tavanında, pencerelerin
ahşap pervazları üzerinde ve taklit kündekari tekniği ile yapılmış minberinin
üzerinde görülmektedir. Pencere üzerindeki bordürde Kelime-i Tevhid yer
almaktadır. Tavan göbeğinin ortasını dolduran geometrik geçmelerin arasında
stilize karanfil, penç ve gül motifleri işlenmiştir. Harim tavanında bulunan yeşil
zemin üzerine şemseli motiflerin ortasına penç motifleri yerleştirilmiştir. Tam
şemselerin yanında yarım şemselerde kahverengine yakın kırmızı olarak
işlenmiştir.
Ahşap üzerine kalem işi bezemeler
geometrik ve bitkisel olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Yapıda süsleme
açısından asıl yoğunluk stilize ve naturalist karakterli bitkisel
kompozisyonlardan oluşmaktadır. Geometrik motifler ise zikzaklar şeklinde devam
eden zencireklerden oluşur. Stilize edilmiş bitki motifleri klasik saz yolu
üslubuna uzanan şemseli, yelpaze kartuşlu, yapraklar, kıvrım dallardan meydana
gelen kompozisyonlardan oluşur. Yazar natüralist tarzdaki motifleri ‘2 “şükûfe
tarzı’’ adı altında toplamıştır. Bu motifler şunlardır; Stilize
kompozisyonlarda kıvrık dallar, tırtıllı yapraklar, karanfil, lâle, hatayî,
penç, gonca gül ve zerrin çiçekleri kalem işi bezemelerin güzel
örneklerindendir. Burada tırtıllı yapraklar denilen yapraklar Barok sanatındaki
kenger yapraklarına dönüşmüştür. Bir yandan batılı motifler görülürken diğer
yandan da Osmanlının klasikleşmiş üslubundaki motifler görülmektedir. Aslında
bütün dönem boyunca aynı duruma rastlıyoruz. Batılılaşma mimari de, süsleme de,
yaşayışta olsa da dönemin insanları kendi kültüründen vazgeçmemiş, ikisini bir
arada kullanabilen yetenekli sanatçı grupları oluşmuştur.
İncelediğim makalenin sanat tarihine katkısı ise; makale yapının Ankara’da bulunan Batılılaşma eserlerinden olduğunu tanıtması açısından önemlidir. Mimari olarak olmasa da süsleme özellikleri açısından Barok Dönem özelliklerini taşımakla birlikte diğer Barok Dönemi eserlerinde olduğu gibi klasik motiflerden de vazgeçilmemiştir. Yapım tarihi açısından ihtilaflı olsa da sonuç olarak 18.yüzyıla tarihlenmiştir. O dönemde başkent İstanbul’a göre taşrada olan bir camide dahi batılı üslupların görülmesi bu dönemdeki devlet adamlarının ve sanatçıların etkisiyle olduğunu vurgulamaktadır.
Fotoğraf 3
Fotoğraf 4
Fotoğraf 5
___________________________________________
KAYNAK: Uysal, Zekiye,
Ankara’da Lâle Devrinden Kalem İşi Bezemeli Bir Yapı: Ağaç Ayak
Camii, EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler -, 2013, cilt: XVII, sayı:
54, s. 123-141
Fotoğraf 2 (Salih Yancı) : https://x.com/EskiAnkaraCami/status/1604954473100722176
Fotoğraf 1, 2,3,4: https://x.com/mosquesty/status/1315677001815031808
